خودارزیابی در دندانپزشکی راهی برای کنترل عفونت ها

خودارزیابی در دندانپزشکی راهی برای کنترل عفونت ها

Self Assessment Technique

دکتر سید منصور رضوی، دکتر کتایون افزایی

دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه آزاد اسلامی

مقدمه :

با رویش دندان ها، اکوسیستم پیچیده‌ای با حضور بیش از 3000 گونه میکروبی در محیط دهان پدید می‌آید. بدین‌جهت بیماران مراجعه کننده به کلینیک های دندانپزشکی و کارکنان این رشته، به طور دائم در معرض بیماری های عفونی و ارگانیسم های بالقوه بیماریزا قرار دارند که ممکن است توسط آب، هوا، افشانه های تنفسی و وسایل آلوه به خون و ترشحات دهانی انتقال یابند.

چنانچه دندانپزشکان، دانشجویان و کارکنان دندانپزشکی با راه های انتقال عفونت ها، همچنین مقررات کنترل عفونت، آشنایی نداشته باشند می‌توانند منشاء بسیاری از بیماری های عفونی خطرناک نظیر ایدز، هپاتیت های D, C, B و EBV ، سیتومگالوویروس، ویروس های تبخال تایپ 1 و 2، ویروس های تنفسی، مایکوباکتریوم ها، کلامیدیا، استرپتوکوک، استافیلوکوک، پنوموکوک، اسپیروکت ها و . . . در بین بیماران باشند و یا خود آنها در معرض خطر ابتلاء به آن بیماری ها قرار گیرند. برای مثال کارکنان دندانپزشکی، 10 برابر افراد معمولی جامعه در معرض ناقل شدن ویروس هپاتیت B در اثر تماس شغلی می‌باشند. لذا اگر آینه‌ای در اختیار کارکنان این رشته قرار داده شود تا با استفاده از آن قادر باشند به عیوب بالفعل و بالقوة خود پی ببرند، می‌توان از انتشار بیماری های عفونی در بین آنها و بیمارانشان کاست. برای این منظور، تکنیک خود ارزیابی (Self Assessment Technique) می‌توان دستیابی به هدف را برای این کارکنان میسّر سازد. البته ابزار گوناگون خودارزیابی وجود دارد که در این مجمل، با استفاده از متون و کارگروهی بیش از 50 نفر دستیار رشته های مختلف دندانپزشکی، همچنین تجربیات متخصصین بیماری های عفونی و بهداشت محیط، نمونه‌ای از آن آورده شده، تا دندانپزشکان، دانشجویان، پرستاران و کارکنان دندانپزشکی وضعیت خود را از جنبه موازین کنترل عفونت، ارزیابی و در صدد رفع مشکلات احتمالی برآیند. این ابزار خودارزیابی به شیوه‌ای فهرست وارسی (Chek List) تهیه شده است. شایان ذکر است که چک لیست های پیشنهادی فقط به منظور کنترل عفونت در مراکز دندانپزشکی تهیه گردیده است.

توضیحات

(1) بیوفیلم ها پرده های نازکی از تجمع ارگانیسم ها، اعم از باکتری ها، پروتوزوآها، دیاتوم ها . . . و قارچ ها هستند که در مسیر آب یونیت دندانپزشکی تشکیل می‌شوند و یک مشکل منحصر به فرد می باشند.

(2) تمیز کردن به دو روش دستی و با دستگاه انجام می شود. اگرچه در حال حاضر Cleaning در اکثر کلینیک ها با روش دستی انجام می‌گیرد، لیکن استفاده از دستگاه آلتراسونیک، موثر، سریع و مطمئن است. بخصوص ابزاری مانند فرزها، فایل ها و یا وسایلی که دارای خم ها و درزهای متعددی هستند را می‌توان با تضمین کافی با دستگاه فراصوتی، تمیز نمود.

(3) UVC با طول موج بین 200 تا 290 نانومتر میکروب کش است و طول موج 265 بیشترین قدرت ضد میکروبی را دارد. لامپ های ژرمیسید UV به صورت دیواری، سقفی، پورتابل و یا قابل نصب در داخل کانال هواکش، ساخته شده اند. لامپ های فرابنفش، عمر محدودی دارند، لذا باید زمان کارکرد آنرا یادداشت کنیم. چون این لامپ ها به غبار حساسند، باید به طور منظم سطح آنرا با الکل تمیز نمائیم و توجه داشته باشیم که بدون اینکه تغییری در نور آنها ایجاد شود گرد و غبار باعث کاهش اثر ضد میکروبی آن می‌گردد.

(4) کاترهای الکتریکی قادرند با استفاده از انرژی الکتریکی، سرسوزن های آلوده را در حدود 3 ثانیه در درجه حرارت 1500 درجه سانتیگراد ذوب و همزمان، استریل نمایند. لذا کاربرد کاترهای الکتریکی بر کاترهای مکانیکی، ترجیح دارد. این دستگاه ها تحت عنوان Needlyser در بازار، موجودند.

(5) کوندانسورهای آمالگام، هرچند نافذ نیستند، لیکن حتما باید سترون شوند و کلیه روش های سترون سازی اعم از اتوکلاو، فور، اتیلن اکساید و بخار شیمیایی نیز برای سترونسازی آنها کاملا موثرند. سایر وسایل ترمیمی غیرنافذ نیز نظیر : برنیشر و ماتریس هولدر، بایستی استریل شوند

(6) برای سترون سازی آئینه ها همه روش ها موثرند ولی اتوکلاو باعث آسیب آئینه ها می‌شود

(7) برای سترون سازی هندپیس ها، ترجیحا باید از اتوکلاو یا اتیلن اکساید استفاده کنیم. هندپیس ها باید بین هر بیمار، سِتَروَن شوند.

(8) اگرچه حداکثر زمان انبار کردن وسایل پیچیدة استریل را یکماه ذکر می‌کنند، لیکن توصیه می‌شود، وسایل به محض استریل شدن، استفاده شوند. البته Shelf life وسایل پیچیده نشده، صفر است.

(9) چرخش بسته ها وسینی های سترون شده، بایستی از سیستم First in – First out پیروی کند. یعنی هر وسیله‌ای که ابتدا وارد انبار شده بایستی اول مورد استفاده قرار گیرد.

(10)برای Cleaning وسایل، می‌توان از مواد دترجنت یا مواد ضدعفونی کننده نظیر ساولن استفاده کرد.

(11)برای شستن دست ها می‌توان از مواد ضدعفونی کننده‌ای نظیر بتادین اسکراب یا کلرهگزیدین استفاده کرد.

(12)ترکیبات آمونیوم 4 ظرفیتی به منظور ضدعفونی کردن کف و دیوارها مناسب هستند. نظیر ساولن، هایژن، هامون و . . . ضمنا در موارد خطیر نظیر آلودگی با خون، استفاده از هیپوکلریت سدیم، مناسب است.

(13)برای مواردیکه هدف سترون سازی ابزار فلزی یا غیرفلزی است (وسیله جزو Critical Items طبقه بندی می‌شود)، استفاده از محلول گلوتارالدئید، برای مدت 10-6 ساعت مفید است و چنانچه هدف Disinfection است استفاده از یک محلول High Level باز مثل گلوتارالدئید (به مدت 20 دقیقه) توصیه می‌شود و در مواردی‌که Low Level Disinfection هدف باشد استفاده از ترکیباتی مثل ترکیبات آمونیوم 4 ظرفیتی، توصیه می‌شود.

کلیه وسایل مورد استفاده در کارهای رادیولوژی (نگهدارنده های فیلم های رادیوگرافی، گیره های مورد استفاده در مراحل ظهور و ثبوت، پیش بندهای سربی و . . . ) ضدعفونی می‌شوند.

قالب های تهیه شده از بیماران نیز قبل از فرستادن به لابراتوار، ابتدا توسط آب جاری شسته و سپس ضدعفونی می‌گردند.

کلیه پلاک های ارتودونسی و پروتز پارسیل و کامل قبل از تحویل به بیمار باید شسته و ضدعفونی شوند.

رستورلیشن های مربوط به پروتز ثابت نیز قبل از تحویل به بیمار باید شسته و ضدعفونی گردند.

(14)آب اکسیژنه 1% را می‌توان به عنوان دهان شویه به کار برد. البته مصرف مداوم آن ممکن است سبب هیپرتروفی برجستگی های زبان گردد. قطره Carbamide peroxide نیز از دهان شویه های مناسب است. محلول های ترکیبی حاوی Cetylpyridinum chloride نظیر Cepacol نیز به عنوان دهان شویه به کار می‌روند. همچنین محلول Povidon Iodine یک درصد، از محلول های مناسب به حساب می‌آید و در مجموع، محلول های دهان شویه متنوعی وجود دارد.

(15)فیلتراسیون برای جذب ارگانیسم ها است. فیلترها چهار نوعند : 1 ـ پره فیلترها، 2 ـ فاین فیلترها، 3 ـ HEPA فیلترها، 4 ـ ULPA فیلترها :

فیلترهای (High Efficacy Particulate Air Filters) HEPA از انواع مهم فیلترها می‌باشند که توانایی جذب ذرات تا 3/. میکرون را دارند و راندمان آن ها 97/99% می‌باشد. یعنی از هر 10000 ذره 3/. میکرونی، تنها 3 ذره می‌تواند از این فیلترها عبور کند.HEPA حتی می‌تواند مواد بیولوژیک، سمی و رادیواکتیو را نیز فیلتره نماید.

توانایی جذب فیلترهای ULPA تا 12/. میکرون است و حتی ویروس های معلق را نیز فیلتره می‌کند.

(16)جهت سالم سازی هوای کلینیک‌ می‌توان از بخارهایی مانند فرمالدئید، اتیلن اکساید، بتاپروپیولاکتون، اسید لاکتیک پروپیلن گلیکول و تری اتیلن گلیکول، استفاده نمود. در بین مواد فوق، فرمالدئید بیشترین استفاده را دارد، هرچند دارای معایبی نیز می‌باشد.

(17)بیماران مبتلا به سازشکاری سیستم ایمنی (Immunocompromised patients) ممکن است از طریق آبی که از یونیت های دندانپزشکی پاشیده می‌شود در معرض خطر ابتلاء به عفونت ها قرار گیرند.

بنا براین آبی که در دندانپزشکی به کار برده می‌شود، باید از نظر کیفی، از استانداردهای آب آشامیدنی، برخوردار باشد. یکی از این استانداردها میزان کلر باقیماندة اب است که بایستی 2/. تا 8/. PPM باشد.

(18)کارکنان بر حسب عادت حرفه‌ای خود، پس از انجام عمل تزریق، معمولا مجددا سوزن را به درون سر پلاستیکی آن جای می‌دهند. بسیاری از موارد اصابت سر سوزن (needle stick) در همین زمان اتفاق می‌افتد. برای پیشگیری از این امر، استفاده از تکنیک یک دستی، پیشنهاد شده است. در این تکنیک سر پلاستیکی را بر روی میز کار، قرار می‌دهند و سعی می‌کنند بدون دست زدن به آن سوزن را به درون آن برده، سپس آن را محکم نمایند.

(19) رایج ترین روش، جهت آزمون های بیولوژیک، استفاده از نشانگرهای حاوی اسپورهای باکتریایی شدیدا مقاوم است. در واقع اگر در یک فرآیند سترون سازی، اسپورها از بین بروند، بیانگر تاثیر و کفایت آن فرآیند در از بین بردن ارگانیسم های دیگر نیز هست. اسپورهای استاندارد عبارتند از : اسپورهای باسیلوس استئاروترموفیلوس (Bacillus Stearothermophilus Spores) برای استفاده در اتوکلاو یا کمی کلاو و اسپورهای باسیلوس سوبتیلیس (Bacillus Subtilis Spores) برای فور یا اتیلن اکساید.

(20)دندانپزشکان لازم است در برنامه های بازآموزی و نوآموزی در زمینه‌ بیماری های منتقله از خون و بزاق، عفونت زدایی، شامل سترون سازی و گندزدایی، راه های مقابله با عفونت ها و اپیدمی ها، حفاظت فردی، واکسیناسیون و کموپروفیلاکسی در موارد مهمی نظیر HIV/AIDS هپاتیت ها و . . . شرکت نمایند. کارکنان نیز باید بدانند که چگونه خود را حفاظت کنند و چه اقداماتی در جهت قطع زنجیره انتقال عفونت ها از بیماری به بیماران دیگر و از بیماران به خود آن ها و بالعکس، باید انجام دهند و مستخدمین نیز بایستی در باره موضوعاتی نظیر چگونگی تهیه مواد ضدعفونی تازه، ضدعفونی محیط، حفاظت از خود، لزوم و نحوه استفاده از وسایل حفاظت کارکنان و . . . آموزش های لازم را ببینند.

---

---

جهت دانلود تولبار سایت بهداشت محیط ایران روی تصویر زیر کلیک کنید

---

(جهت دسترسی به مطالب به روز به سمت چپ سایت بخش آخرین مطالب مراجعه کنید)

---

سایت بهداشت محیط ایران

---